Porzeczka (Ribes) jest rodzajem krzewu zimozielonego lub o sezonowym ulistnieniu, należącego do rodziny agrestowatych (Grossulariaceae). Zdarza się, że porzeczki rosną w formie piennej jako drzewka. Dorastają do wysokości 2 - 3 m. Liście porzeczki zazwyczaj są sercowate, dłoniasto wcinane i posiadają od 2 do 7 klap. Kwiaty porzeczki zebrane są w długie grona, przeważnie są małe w kolorze czerwonym, żółtym, fioletowo-czerwonym, lub zielonkawym w zależności od gatunku. Owocem porzeczki jest nibyjagoda, która powstała z rozrośniętej zalążni i zmięśniałego dna kwiatowego. Owoce posiadają odcienie kolorów czarnego, białego i czerwonego oraz osiągają wielkość ok. 2 cm.
Porzeczka posiada ok. 150 różnych gatunków, jednak największe
znaczenie mają:
-
Porzeczka czarna (Ribes nigrum) - okres dojrzewania jej owoców przypada w okolicy 24 czerwca, stąd dawniej nazywana była winogronem Świętego Jana. Liście porzeczki czarnej dzięki zawartości dużej ilości olejków eterycznych mają silny zapach. Smak owoców jest lekko kwaskowy i soczysty, często określany jako słodkowo-wytrawny. Najpopularniejszymi odmianami porzeczki czarnej są: "Bona", "Ojebyn", "Tisel", "Titania", "Ores".
-
Porzeczka czerwona (Ribes rubrum) okres dojrzewania owoców przypada na połowę lipca. Jest gatunkiem bardziej odpornym na negatywne warunki i wiosenne przymrozki, niż porzeczka czarna. Owoce porzeczki czerwonej mają kwaskowaty smak. Najbardziej rozpowszechnionymi odmianami porzeczki czerwonej są: "Jonkheer van Tets", "Heros", "Tatran", "Holenderska czerwona", "Rosetta", "Detvan".
-
Porzeczka biała (Ribes gracile) - okres dojrzewania owoców zazwyczaj przypada na przełomie lipca i sierpnia. Owoce porzeczki białej w smaku są kwaskowato-słodkie. Typową odmianą porzeczki białej jest "Blanka" i "Biała z Jüterbog".
Wszystkie gatunki porzeczki w stanie naturalnym występują w Europie i Azji, na obszarach o umiarkowanym klimacie, od Hiszpanii,
przez Polskę, po Bajkał i od Finlandii po Himalaje, gdzie również
znajdują się ich uprawy. Porzeczka biała w stanie dzikim znajduje
się również w wschodnich terenach Ameryki Północnej. Porzeczka
czarna w stanie naturalnym występuje także w Polsce, jednak należy
pamiętać, że objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Porzeczka
zaliczana jest do najbardziej popularnych krzewów owocowych
uprawianych w przydomowych ogródkach i działkach.
Najcenniejszymi składnikami porzeczek są pektyny neutralizujące
substancje toksyczne, przeciwzapalne antocyjany, duże zawartości
witaminy C i P, jak również E i D. Porzeczki zawierają również:
witaminy A, B, B5, K, PP , biotyny, kwas foliowy, a także sole
mineralne tj.: potas, żelazo, fosfor, wapń, magnez, mangan, bor,
cynk i jod.
Porzeczki znajdują swoje zastosowanie w przemyśle spożywczym, leczniczym, perfumeryjnym i kosmetycznym. Porzeczki spożywane są na surowo lub wykorzystywane są do produkcji przetworów, galaretki, soków, dżemów i nalewek, służą także do dekoracji tortów i ciast. Anglicy czarną porzeczkę nazywają black currant, a Francuzi - cassis, stąd swą nazwę posiadają wina i inne napoje alkoholowe. Winiarze wykorzystują białe porzeczki do produkcji domowych win, a z czarnych porzeczek powstaje słynna nalewka - smorodinówka. Herbatka z liści porzeczki ma korzystny wpływ na wydalanie toksyn z organizmu. Ma działanie ściągające, przeciwzapalne i przeciwbiegunkowe.
Porzeczki z uwagi na zróżnicowany skład chemiczny posiadają
odmienne właściwości. Czarna porzeczka jest gatunkiem najczęściej
wykorzystywanym, przede wszystkim w lecznictwie i kosmetyce. W lecznictwie wykorzystuje się zarówno jej owoce, jak i liście. Z źródeł wynika, że już od połowy XV wieku, czarna porzeczka
zyskała znaczenie jako środek leczniczy. Z początku stosowano je w Niemczech i we Francji, jako domowy lek na gorączkę i dolegliwości
żołądkowe. W medycynie ludowej wykorzystywano owoce czarnej
porzeczki, jako leku m.in. na trudno gojące się rany, ukąszenia
przez owady, wrzody.
Liście czarnej porzeczki wykorzystywane są do sporządzania
wywarów, odwarów i naparów. Posiadają one działanie moczopędne i polepszają krążenie. Najczęściej jednak stosuje się je jako środek
do płukania jamy ustnej w zapaleniu błony śluzowej i gardła, lub
jako okłady które mają na celu zmniejszenie obrzęku. Pobudzają one
apetyt, a dzięki wysokiej zawartości pektyn i błonnika poprawiają
trawienie.
Współcześnie czarna porzeczka używana jest pomocniczo w leczeniu
miażdżycy oraz jako środek wzmacniający dla osób w podeszłym wieku,
rekonwalescentów i dzieci. Spożywanie porzeczki w stanie surowym
lub w przetworach pomaga przy dolegliwościach związanych z nerkami,
nadciśnieniem i reumatycznych.
W kosmetyce znajduje się duża ilość produktów zawierająca
porzeczki m.in.: kremy, peelingi, toniki, maseczki, szampony itd.
Kosmetyki zawierające czarne porzeczki wzmacniają naczynia
krwionośne i przyspieszają procesy odnowy skóry. Mają działanie
odżywiające i nawilżające. Dzięki zawartości antocyjanów mają
działanie naturalnego detoksu. Porzeczki czerwone i białe
zapewniają zdrowy koloryt skórze, neutralizują wolne rodniki i opóźniają procesy starzenia się. Maseczki zawierające porzeczki
pomagają oczyścić cerę tłustą i trądzikową.
Olej z czarnej porzeczki otrzymywany jest metodą
ekstrakcji nasion porzeczki skroplonym dwutlenkiem węgla, bez
użycia rozpuszczalników, tzw. proces ekstrakcji nadkrytycznej. Ta
nowoczesna metoda pozwala na końcowe uzyskanie wyjątkowo czystego i oryginalnego produktu. Olej ten posiada kwasy tłuszczowe tj.:
gamma-linolenowy (GLA), alfa linolenowy (ALA), kwas stearydynowy
(SDA). Olej z nasion czarnej porzeczki jest jedynym znanym źródłem
dostarczającym zarówno GLA, jak i SDA. Zapewniają one znakomitą
skuteczność w walce z efektami starzenia się, alergią, stanem
zapalnym i infekcjami, oraz nadaje skórze odporności. Olej z nasion
czarnej porzeczki przede wszystkim polecany jest dla skóry suchej,
zniszczonej, dojrzałej i wrażliwej.